Administracyjne aspiracje Tomaszowa Mazowieckiego w okresie międzywojennym

  • Drukuj zawartość bieżącej strony
  • Zapisz tekst bieżącej strony do PDF

27 stycznia 2022

Tomaszów Mazowiecki, którego początki sięgają 1788 roku, należy do miast stosunkowo młodych. U schyłku XVIII w. był osadą górniczo-hutniczą, zaś powstanie i początkowy rozwój zawdzięczał Tomaszowi hr. Ostrowskiemu. Tomaszów – dzięki staraniom jego syna Antoniego – uzyskał prawa miejskie w dniu 6 lipca 1830 roku. Dalszy, dynamiczny rozwój miasta fabrycznego, zwanego ze względu na przewagę przemysłu włókienniczego „polskim Manchesterem”, rozbudził z czasem ambicje administracyjne władz i mieszkańców.

 

W XIX i na początku XX wieku miasto rozwijało się prężnie, zwiększeniu uległa liczba zakładów przemysłowych i warsztatów rzemieślniczych. Rozwinął się zwłaszcza przemysł włókienniczy. Przełomowe znaczenie dla przemysłu tomaszowskiego i przyszłości miasta miało utworzenie Tomaszowskiej Fabryki Sztucznego Jedwabiu Spółki Akcyjnej. Stale wzrastała również liczba mieszkańców Tomaszowa Mazowieckiego, którego w 1919 roku populacja wynosiła 33 600 osób, zaś w 1937 roku 44 200. W okresie międzywojennym był największym miastem powiatu brzezińskiego. Warto podkreślić, że stolica powiatu – Brzeziny, była dużo mniejszym miastem. W 1921 roku zamieszkiwało w nim 10 633 osoby, zaś w 1937 roku Brzeziny liczyły 13 750 mieszkańców.

Powszechnie rozlegały się narzekania mieszkańców Tomaszowa Mazowieckiego na uciążliwe i kosztowne podróże do Brzezin, których nieustannie wymagały bieżące sprawy administracyjno-urzędowe. W związku z powyższym władze miasta podjęły starania o zmianę statusu administracyjnego miasta. Zarząd miasta inspirował artykuły prasowe i słał memoriały do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych oraz Łódzkiego Urzędu Wojewódzkiego. Starania i interwencje nasiliły się szczególnie w 1926 roku. Wielokrotnie w ślad za magistratem podejmowała je także Rada Miejska i różnego rodzaju organizacje społeczne.

W toku tych zabiegów zarysowały się dwa projekty rozwiązań. Jedno zmierzało do przeniesienia władz starościańskich z Brzezin do Tomaszowa, drugie to utworzenie nowego powiatu z siedzibą w Tomaszowie Mazowieckim. Miałby on być utworzony z części powiatów: rawskiego, brzezińskiego, opoczyńskiego i piotrkowskiego. Nowy powiat nazywałby się spalski, tomaszowski lub mazowiecki.

W dniu 1 sierpnia 1927 roku w Tomaszowie Mazowieckim została utworzona ekspozytura Starostwa Brzezińskiego. Jej kierownikiem został Ludwik Miszewski, dotychczasowy pracownik Starostwa Powiatowego w Radomsku. W 1928 roku posiadała ona referaty: administracyjny, bezpieczeństwa i porządku publicznego, karno-administracyjny i sanitarny. W Tomaszowie utworzono także ekspozyturę Urzędu Skarbowego, która w 1934 roku stała się samodzielnym urzędem obejmującym swym zasięgiem także gminy: Będków, Ciosny, Łazisko i Łaznów. Do końca okresu międzywojennego decyzja o utworzeniu powiatu tomaszowskiego nie zapadła. Rozszerzono jedynie zakres kompetencji ekspozytury starostwa i wprowadzono urząd hipoteczny sprowadzając z Piotrkowa sprawy tomaszowskich nieruchomości.

Aspiracje administracyjne Tomaszowa Mazowieckiego w okresie międzywojennym zaspokojone zostały jedynie częściowo. W bieżącym, 2022 roku obchodzimy 95. rocznicę powołania tomaszowskiej Ekspozytury Starostwa Powiatowego Brzezińskiego. Paradoksalnie, poważniejsze zmiany administracyjne wprowadzone zostały dopiero przez okupacyjne władze niemieckie doby II wojny światowej (1939-1945), kiedy to kosztem powiatów ościennych, powołano okupacyjny powiat tomaszowsko-mazowiecki w ramach Dystryktu Radomskiego Generalnego Gubernatorstwa. Obecny powiat tomaszowski utworzony został w wyniku reformy administracyjnej Polski w 1999 r. Na wystawie zaprezentowano najciekawsze dokumenty ukazujące starania władz miasta Tomaszowa Mazowieckiego o utworzenie powiatu tomaszowskiego oraz organizację i działalność Ekspozytury w Tomaszowie Mazowieckim Starostwa Powiatowego w Brzezinach. Materiały archiwalne pochodzą z zasobu Archiwum Państwowego w Piotrkowie Trybunalskim Oddział w Tomaszowie Mazowieckim z zespołów akt miast Tomaszowa Mazowieckiego i Brzezin oraz Starostwa Powiatowego Brzezińskiego Ekspozytury w Tomaszowie Mazowieckim.

Memoriał Magistratu miasta Tomaszowa Mazowieckiego w sprawie utworzenia powiatu z siedzibą w Tomaszowie Mazowieckim, 1926 r.

 

Pismo do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w sprawie utworzenia powiatu, 1929 r.

 

Wyciąg z protokołu posiedzenia Rady Miejskiej, 1929 r.

 

Protokół z posiedzenia Rady Miejskiej w Brzezinach, 1928 r.

 

 

Ogłoszenie o otwarciu w Tomaszowie Mazowieckim Ekspozytury Starostwa Powiatowego  w Brzezinach, 1927 r.

 

Podział rzeczowy czynności w Ekspozyturze, 1927 r.

 

Podział rzeczowy (wykaz) akt w Ekspozyturze, 1937 r.

 

Dziennik kancelaryjny, 1928 r.

 

Dane statystyczne o ruchu spraw, 1935 r.

 

Spis spraw, 1933 r.

 

Statystyka wydanych paszportów zagranicznych, 1932 r.

 

Rejestr pozwoleń na broń i kart łowieckich, 1930 r.

 

Rejestr potwierdzeń zgłoszeń dla przedsiębiorstw handlowych, 1934 r.

Rozwiń Metryka

Podmiot udostępniający informację:
Data utworzenia:2022-01-27
Data publikacji:2022-01-27
Osoba sporządzająca dokument:
Osoba wprowadzająca dokument:Maciej Hubka
Liczba odwiedzin:2289