Historia w liczbach i liczby w historii… Wokół powszechnego spisu ludności z 1921 roku

  • Drukuj zawartość bieżącej strony
  • Zapisz tekst bieżącej strony do PDF

31 marca 2021

Dzieje spisów ludności i majątku sięgają czasów starożytnych. Ich opisy odnaleźć można w materiałach związanych z dziejami m.in. Imperium Rzymskiego, czy nawet na kartach Biblii. W średniowiecznej Anglii z polecenia Wilhelma Zdobywcy sporządzono kataster „Domesday Book” (XI w.), zaś pierwsze zestawienia statystyczne o podobnym charakterze w przedrozbiorowej Polsce sporządzono w II połowie XVIII wieku. W 2021 po raz kolejny Polacy objęci zostali spisem powszechnym.


Z tego też powodu za pośrednictwem naszej wystawy internetowej pragniemy przybliżyć wszystkim miłośnikom historii przykłady materiałów archiwalnych dotyczących wybranych spisów i opracowań statystycznych. Na pierwszy rzut oka wydawać się może, że tego typu źródła są mało ciekawe, zaś historia zapisana w kolumnach cyfr i rubrykach tabel jest „bezduszna”. Faktem jest, że statystyka historyczna jest specyficzną dzieciną, wymagającą skrupulatności i cierpliwości. Niemniej jednak bez jej owoców nie można dokonywać ustaleń i wysnuwać wniosków związanych przede wszystkim z dziejami lokalnych społeczności. Wnikliwa analiza materiałów o charakterze statystycznym i sprawozdawczym może przynieść wymierne i czasem zaskakujące efekty na takich płaszczyznach badań, jak: demografia, dzieje gospodarcze, zdrowotność, wojskowość, etc. Stąd też zachęcamy do spoglądania „łaskawszym okiem” na wielostronicowe zestawienia i wielkoformatowe arkusze statystyczne.

Dziś jednak danych liczbowych pokażemy nieco mniej, skupiając się na dokumentacji związanej z samą organizacją prac nad wybranymi spisami. Zaczerpnięte z zasobu Archiwum Państwowego w Piotrkowie Trybunalskim przykłady pochodzą z trzech okresów historycznych. Najstarsze ukazują zestawienia statystyczne Piotrkowa z końca XIX w. Kolejne przykłady wiążą się z jednodniowym spisem ludności z 1916 r. przeprowadzonym na naszym terenie przez okupacyjne władze austro-węgierskie z czasów I wojny światowej. Najobszerniejszą część naszej okolicznościowej ekspozycji stanowią materiały związane z Pierwszym Powszechnym Spisem Ludności z dn. 30 września 1921 r. – tj. z pierwszym przedsięwzięciem tego typu w dziejach odrodzonej po okresie zaborów Polski.

Spis powszechny z 1921 r. przebiegał w specyficznych realiach odbudowywanego po okresie niewoli narodowej i wycieńczonego wojnami państwa. Był on odpowiedzią nie tylko na pilne potrzeby informacyjne władz państwowych, lecz również próbą uporządkowania sytuacji utrudnionej przez zniszczone lub nierzetelnie prowadzone środki ewidencji ludności w terenie. Efekt prac komisarzy spisowych pozwalał na oszacowanie naturalnego ruchu ludności (urodzeń i zgonów) oraz efektów migracji wojennych (wywołanych I wojną światową z lat 1914-1918 oraz walkami o granice Polski z lat 1918-1921). Pozyskane dane miały wspierać proces odbudowy i krzepnięcia młodego państwa. W opinii krytyków efekty spisu z 1921 r. nie były w pełni miarodajne, a czasem wręcz nieścisłe, co nie zmienia faktu, że przeprowadzenie Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności było przedsięwzięciem ważnym, potrzebnym i wymagającym organizacyjnie.

Spis wojskowy 1855 - Piotrków

Wykaz ogólny ludności w mieście Piotrkowie w roku 1855, zgodnie ze spisem wojskowym.

 

Spis wojskowy1855

Wykaz ogólny ludności w mieście Piotrkowie w roku 1855, zgodnie ze spisem wojskowym.

 

Spis wojskowy 1855

Wykaz ogólny ludności w mieście Piotrkowie w roku 1855, zgodnie ze spisem wojskowym.

 

Statystyka 1859

Wykaz statystyczny miasta Piotrkowa, 1859 r.

 

Statystyka 1859

Wykaz statystyczny miasta Piotrkowa, 1859 r.

 

Spis 1916

Jednodniowy spis ludności zarządzony przez austro-węgierskie władze okupacyjne w 1916 r. - powiat piotrkowski.

 

Spis 1916

Jednodniowy spis ludności zarządzony przez austro-węgierskie władze okupacyjne w 1916 r. - powiat piotrkowski.

 

 

Dokumentacja okupacyjnych prac statystycznych z okresu I wojny światowej.

 

Dokumentacja okupacyjnych prac statystycznych z okresu I wojny światowej.

 

 

Pierwszy Powszechny Spis Ludności w Polsce, 1921 r. – instrukcje dla Wojska Polskiego.

 

Pierwszy Powszechny Spis Ludności w Polsce, 1921 r. – instrukcje dla Wojska Polskiego.

 

Pierwszy Powszechny Spis Ludności w Polsce, 1921 r. – instrukcje dla Wojska Polskiego.

 

 

Pierwszy Powszechny Spis Ludności w Polsce, 1921 r. – dokumentacja organizacyjna.

 

Pierwszy Powszechny Spis Ludności w Polsce, 1921 r. – dokumentacja organizacyjna.

 

Pierwszy Powszechny Spis Ludności w Polsce, 1921 r. – dokumentacja organizacyjna.

 

Pierwszy Powszechny Spis Ludności w Polsce, 1921 r. – dokumentacja organizacyjna.

 

Pierwszy Powszechny Spis Ludności w Polsce, 1921 r. – dokumentacja organizacyjna.

 

Pierwszy Powszechny Spis Ludności w Polsce, 1921 r. – dokumentacja organizacyjna.

 

 

Pierwszy Powszechny Spis Ludności w Polsce, 1921 r. – dokumentacja organizacyjna.

 

Pierwszy Powszechny Spis Ludności w Polsce, 1921 r. – dokumentacja organizacyjna.

 

Pierwszy Powszechny Spis Ludności w Polsce, 1921 r. – obwieszczenia.

 

Pierwszy Powszechny Spis Ludności w Polsce, 1921 r. – obwieszczenia.

 

Pierwszy Powszechny Spis Ludności w Polsce, 1921 r. – obwieszczenia.

 

Pierwszy Powszechny Spis Ludności w Polsce, 1921 r. – obwieszczenia.

 

Pierwszy Powszechny Spis Ludności w Polsce, 1921 r. – obwieszczenia.

 

Pierwszy Powszechny Spis Ludności w Polsce, 1921 r. – obwieszczenia.

Rozwiń Metryka

Podmiot udostępniający informację:
Data utworzenia:2021-03-31
Data publikacji:2021-03-31
Osoba sporządzająca dokument:
Osoba wprowadzająca dokument:Aleksy Piasta
Liczba odwiedzin:2086