- Piotrkowski epizod Ireny Sendlerowej

Piotrkowski epizod Ireny Sendlerowej

22 maja 2018

Irena Krzyżanowska przyszła na świat w dn. 15 lutego 1910 r. w Warszawie, jako jedyne dziecko lekarza Stanisława Krzyżanowskiego i Janiny z domu Grzybowskiej. Ojciec Ireny był aktywnym członkiem Polskiej Partii Socjalistycznej. Jego udział w rewolucji 1905 r. wiązał się z utrudnieniem studiów medycznych rozpoczętych na Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim, które ostatecznie ukończył w 1908 r. w Charkowie. Problemy zdrowotne młodej Ireny spowodowały, że rodzice podjęli decyzję o przeprowadzce z Warszawy do Otwocka, gdzie jej ojciec podjął praktykę lekarską lecząc głównie najbiedniejszych. To właśnie panująca w rodzinnym domu atmosfera poświęcenia i pracy społecznej wywarła duży wpływ na światopogląd oraz postawę Ireny Sendlerowej m.in. w okresie II wojny światowej.

Związki Ireny Sendlerowej z Piotrkowem Trybunalskim sięgają początku lat 20. XX wieku. Po śmierci ojca zmarłego w 1917 r. na tyfus plamisty, młoda Irena przeprowadziła się wraz z matką właśnie do Piotrkowa. W mieście tym zamieszkiwał wówczas młodszy brat matki – Ksawery Grzybowski. Irena zajęła mieszkanie w kamienicy w Alejach 3 Maja. Spędzając w Piotrkowie swe młodzieńcze lata uczęszczała do Gimnazjum Heleny Trzcińskiej, a także angażowała się w działalność piotrkowskiego harcerstwa. W 1927 r. po zdaniu matury podjęła studia w Warszawie, zaś do Piotrkowa powracała jeszcze kilka lat w dniach wolnych od zajęć na Uniwersytecie Warszawskim. Wiele cennych informacji na temat piotrkowskiego etapu życia głównej bohaterki naszej wystawy odnaleźć można w wywiadzie pt. „Proszę pozdrowić Piotrków”, opublikowanym na łamach piotrkowskiego czasopisma „Kurier – Kultura i Rzeczywistość” (nr 5/57, maj-czerwiec 2007, s. 3-5).

Początkowo podjęła na Uniwersytecie Warszawskim studia prawnicze, lecz po dwóch latach przeniosła się na Wydział Humanistyczny studiując polonistykę. W tym czasie zetknęła się z wystąpieniami o charakterze antysemickim w środowisku warszawskich studentów. Zajścia te spotkały się nie tylko z dezaprobatą Ireny, lecz również jej aktywnym sprzeciwem. Studia ukończyła w czerwcu 1939 r. Podczas swego pobytu w przedwojennej Warszawie brała aktywny udział w pracy społecznej na rzecz najbiedniejszych.

W latach II wojny światowej przebywała w okupowanej przez Niemców Warszawie pracując w tamtejszych ośrodkach zdrowia. Ukończyła również kurs pielęgniarski zorganizowany przez Polski Czerwony Krzyż. Będąc osobą wrażliwą na los potrzebujących, podjęła się niebezpiecznej ze względu na groźbę niemieckich represji akcji pomocy Żydom w warszawskim gettcie. Jej konspiracyjna działalność w Radzie Pomocy Żydom „Żegota” zaowocowała uratowaniem ponad 2,5 tys. żydowskich dzieci, które zyskiwały nową tożsamość mającą umożliwić im przeżycie niemieckich prześladowań. Aresztowana w październiku 1943 r. przez Gestapo, poddana została brutalnemu śledztwu, unikając śmierci dzięki opłaceniu wysokiej łapówki przez „Żegotę”. Podczas Powstania Warszawskiego była sanitariuszką w jednym z powstańczych punktów medycznych.

Po zakończeniu II wojny światowej Irena Sendlerowa była wielokrotnie przesłuchiwana przez funkcjonariuszy komunistycznych służb bezpieczeństwa. Powodem tego była jej konspiracyjna działalność z czasów okupacji. Ofiarność i serce okazane dzieciom z warszawskiego getta przyniosły jej w 1965 r. medal „Sprawiedliwej wśród Narodów Świata” przyznany przez Instytut Yad Vashem w Jerozolimie.

W zasobie Archiwum Państwowego w Piotrkowie Trybunalskim zachowały się nieliczne materiały związane z postacią Ireny Sendlerowej. Na szczególną uwagę zasługuje pamiątkowa fotografia, wykonana w połowie lat 20. XX w., na której widać młodą Irenę Krzyżanowską w otoczeniu koleżanek z klasy i grona nauczycielskiego. Do najciekawszych materiałów pod względem treści należą arkusze ocen Ireny Krzyżanowskiej (Sendlerowej), które zachowały się w katalogach okresowych za kolejne lata nauki w Gimnazjum Heleny Trzcińskiej w Piotrkowie. Dostarczają one wielu informacji na temat postępów w nauce, zachowania oraz pilności młodej Ireny Krzyżanowskiej w okresie jej piotrkowskiej edukacji. Naszą ekspozycję zamyka ikonografia ukazująca Piotrków taki, jaki w swej młodości zobaczyć mogła przyszła „Sprawiedliwa wśród Narodów Świata”, a także fotografie związane z uroczystym odsłonięciem tablicy pamiątkowej poświęconej Irenie Sendlerowej, które miało miejsce 2009 r. Tablica ta umieszczona została na ścianie budynku, w którym Irena Sendlerowa mieszkała podczas swego pobytu w Piotrkowie.

Fotografia uczennic i nauczycielek Gimnazjum Heleny Trzcińskiej w Piotrkowie. Na zdjęciu znajduje się Irena Krzyżanowska (Sendlerowa), zaś jej podpis widoczny jest na odwrocie fotografii. Okres międzywojenny.

Helena Trzcińska (1863-1934), piotrkowska nauczycielka i społeczniczka. Założycielka i wieloletnia dyrektor gimnazjum żeńskiego w Piotrkowie.

Wykaz wszystkich uczennic Gimnazjum Heleny Trzcińskiej (lata 1906-1933) zawierający informację o Irenie Krzyżanowskiej (Sendlerowej).

Arkusz ocen Ireny Krzyżanowskiej (Sendlerowej) z katalogu okresowego klasy IV w roku szkolnym 1922/23.

Arkusz ocen Ireny Krzyżanowskiej (Sendlerowej) z katalogu okresowego klasy V w roku szkolnym 1923/24.

Arkusz ocen Ireny Krzyżanowskiej (Sendlerowej) z katalogu okresowego klasy VI w roku szkolnym 1924/25.

Arkusz ocen Ireny Krzyżanowskiej (Sendlerowej) z katalogu okresowego klasy VIII w roku szkolnym 1926/27.

Budynek przy ul. Stronczyńskiego w którym mieściło się Seminarium Nauczycielskie w Piotrkowie (klisza szklana).

 
Klasztor Panien Dominikanek w którym miesiło się Gimnazjum Heleny Trzcińskiej (klisza szklana).

Piotrków Trybunalski w okresie międzywojennym.

Uroczyste odsłonięcie tablicy pamiątkowej na budynku, w którym mieszkała w Piotrowie Irena Sendlerowa
– Al. 3 Maja 14.