- Spuścizna Michała Rawity-Witanowskiego. Obraz Piotrkowa i jego mieszkańców

Spuścizna Michała Rawity-Witanowskiego. Obraz Piotrkowa i jego mieszkańców

23 lutego 2018

            Michał Adam Józef Rawita-Witanowski, syn Adama i Józefy z Czarnomskich, urodził się 13 września 1859 r. w Częstochowie. Pochodził z niezamożnej rodziny ziemiańskiej, która od wielu lat utrzymywała się z własnej ciężkiej pracy. W pierwszych latach swego życia pobierał nauki w mieście rodzinnym. Początkowo wraz z rodzeństwem, bratem Mieczysławem (1852) i siostrą Marią (1856) w domu, a następnie w prywatnej szkole F. Lippego. Po jej ukończeniu w 1877 r. uczęszczał do kieleckiego gimnazjum filologicznego. W tym ostatnim, oprócz nauki, zajmował się organizowaniem różnego rodzaju kół samokształceniowych. Po zakończeniu edukacji powrócił do Częstochowy, gdzie w 1879 r. podjął praktykę aptekarską. Zawodu uczył się pod kierunkiem prowizora farmacji Józefa Pancerma. W latach 1880-1884 studiował farmację na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie uzyskał dyplom prowizora farmacji. Po ukończeniu studiów pracował najpierw w Suwałkach, gdzie wydzierżawił wraz z Antonim Skrzyńskim od Antoniego Milewskiego aptekę, a następnie zorganizował wiejską aptekę w miasteczku Raczki. W latach 1887-1889 był właścicielem apteki, zlokalizowanej wówczas na przedmieściach Warszawy (na Kamionku), a od 1890 r. mieszkał w Kłodawie, gdzie spędził 17 lat swego życia. Jego zamiłowanie do historii sprawiło, że w 1890 r. wziął aktywny udział w II Zjeździe Historyków Polskich we Lwowie.
            Michał Rawita-Witanowski, w r. 1895 wstąpił w związek małżeński z Janiną Szymańską, która obdarzyła go trójką potomstwa. Syn – Witold Marian (1899-1944), poszedł w ślady ojca zajmując się pracą naukową. Został profesorem na Wydziale Farmaceutycznym Uniwersytetu Warszawskiego. Związki Michała Rawity-Witanowskiego z Piotrkowem sięgają r. 1907, kiedy to przeniósł się tam wraz z żoną. W 1913 r. przejął na własność aptekę, prowadzoną wcześniej wspólnie z Antonim Cieślewskim. Z miastem tym, związał się aż do swojej śmierci, tj. do 25 lutego 1943 r.
            Niezależnie od pracy zawodowej, Rawita-Witanowski przejawiał różnorodne zainteresowania związane z szeroko rozumianą problematyką krajoznawczo-historyczną, a także archeologią, etnografią, heraldyką i genealogią. Wiele ze zdobytej wiedzy, przekazywał innym w swoich publikacjach. Publikował, m.in. na łamach: „Tygodnia Piotrkowskiego”, „Gazety Kieleckiej” i „Kaliszanina”. Był autorem szeregu haseł zamieszczonych w „Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego”. Prace jego autorstwa publikowane były również na łamach: „Wiadomości Numizmatyczno-Archeologicznych”, „Miesięczniku Heraldycznym” i „Roczniku Tatarskim”. W latach 1910-1914 był najpierw współredaktorem, a następnie redaktorem „Kroniki Piotrkowskiej”. Pełna bibliografia jego prac liczy ponad 400 pozycji o różnorodnej tematyce.
            Jego aktywna działalność spotkała się z uznaniem wielu szacownych gremiów naukowych, również zagranicznych. W 1893 r. został mianowany członkiem Zjednoczonego Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, a w 1908 r. Komisji do Badania Historii Sztuki Polskiej Akademii Umiejętności. Był również członkiem takich gremiów, jak: Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu (1901), Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie (1908) i Cesarskiej Akademii Nauk w Petersburgu, w ramach której otrzymał dyplom korespondenta Obserwatorium Fizycznego (1905).
            Michał Rawita-Witanowski, przejawiał dużą aktywność i chęć działania również na polu działalności społecznej. Z jego inicjatywy w 1905 r. utworzono w Kłodawie Koło Macierzy Szkolnej. Trzy lata później, w Piotrkowie założył Oddział Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego (dalej: PTK), w którym funkcję prezesa piastował nieprzerwanie przez 35 lat. Był założycielem i twórcą dzisiejszego Muzeum w Piotrkowie Trybunalskim, dla którego w jego początkowym okresie istnienia zgromadził ponad 2000 eksponatów przyrodniczych, archeologicznych, etnograficznych i numizmatycznych. Społeczną funkcję kustosza w muzeum pełnił do ostatnich dni swojego życia. W uznaniu za jego wkład i pracę został w 1929 r. odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Polonia Restituta.

             Akta należące do zespołu stanowiącego spuściznę Michała Rawity-Witanowskiego zostały odnalezione podczas skontrum zasobu archiwalnego, jakie miało miejsce w Archiwum Państwowym w Piotrkowie Trybunalskim w marcu 1990 r., i wciągnięte na ewidencję do księgi nabytków, pod pozycją 634. Omawiana spuścizna, znajdująca się w zasobie piotrkowskiego archiwum, liczy 58 j.a., co stanowi około 0,21 mb. akt. Zespół otrzymał numer 183. Granice terytorialne zgromadzonego w jej obrębie materiału, stanowi Piotrków i jego najbliższe okolice. Spuściznę Michała Rawity-Witanowskiego, stanowią przede wszystkim poszyty, ale również w dużej mierze i akta luźne oraz dosyć pokaźny, jak na rozmiary spuścizny zbiór fotografii. Stan fizyczny zachowanych materiałów pomimo, że w głównej mierze są to rękopisy, jest ogólnie dobry. Ponadto inne materiały wytworzone w toku bardzo aktywnego życia twórcy tej spuścizny, zostały zakupione w listopadzie 1964 r. i zgromadzone w zasobie Archiwum Polskiej Akademii Nauk w Warszawie.
            Spuściznę przechowywaną w piotrkowskim archiwum można podzielić, w myśl przyjętego układu materiałów w zespole, na dwie charakterystyczne części. Pierwszą, stanowi 31 jednostek aktowych. Wśród materiałów tych, na szczególną uwagę potencjalnych badaczy, głównie regionalistów, zasługuje opracowanie autorstwa Michała Rawity-Witanowskiego, które w trakcie prac porządkowych zostało zgrupowane w pięciu jednostkach archiwalnych. Nadano im wspólny tytuł Piotrków Trybunalski – jego przeszłość, pamiątki i stan obecny. Materiał ten powstał w 1931 r. Są to archiwalia bardzo interesujące, gdyż zawierają bardzo duży przekaz informacji, oparty m.in. na archiwaliach, które uległy zniszczeniu w czasie II wojny światowej. Pamiętać jednak należy, aby nie ufać bezkrytycznie tezom prezentowanym przez ich autora, gdyż materiał ten napisany został w oparciu o dostępną wówczas literaturę, dzisiaj prezentującą już w wielu miejscach nieaktualny stan badań naukowych, a czasami również i pomyłki. Nie mniej, jest to bardzo cenny i wartościowy materiał uzupełniający, często i chętnie wykorzystywany w różnego rodzaju pracach. Innym równie interesującym pod względem zawartości jest Skorowidz przedmiotów w XXV rocznikach „Tygodnia Piotrkowskiego” z lat 1873-1898, który został zestawiony przez autora spuścizny.
            Inną grupę materiałów aktowych, stanowią materiały powstałe w latach 1908-1937, w toku działalności Oddziału PTK w Piotrkowie i Muzeum PTK (1909-1934). Wśród nich znajdują się, m.in.: odezwy PTK, deklaracje członkowskie i legitymacje, zaproszenia i zawiadomienia o różnego rodzaju inicjatywach o charakterze kulturalno-oświatowym, jakie miały miejsce w Piotrkowie, również kwity kasowe oraz korespondencja urzędowa jak i prywatna.
            Obok wspomnianej korespondencji, związanej z życiem i działalnością Michała Rawity-Witanowskiego, w spuściźnie znalazły swe miejsce również różnego rodzaju afisze, plakaty i druki ulotne z okresu I wojny światowej i okresu międzywojennego, plakietki okolicznościowe o treściach patriotycznych, pojedyncze egzemplarze prasy, drukowane foldery wycieczek krajowych wraz z mapkami i ilustracjami oraz różnego rodzaju opracowania wydane w formie broszur.
            Druga część spuścizny, według przyjętego układu, to zbiór czarno-białych fotografii liczący 144 zdjęcia. Uwiecznione na nich zostały różne obiekty architektoniczne, stanowiące głównie obiekty zabytkowe oraz np. zdjęcia przeglądowe ekspozycji, zgromadzonych w zbiorach ówczesnego muzeum eksponatów. Fotografie te pochodzą głównie z lat 1900-1918 oraz z okresu międzywojennego. Wśród nich wyróżnić można fotografie portretowe samego twórcy spuścizny, a więc Michała Rawity-Witanowskiego, jego syna Witolda, a także Jordana Kańskiego czy Aliny Serafiny Korab-Czartkowskiej z Lubicz-Strzeszewskich. Obok fotografii portretowych warto wyróżnić te, które przedstawiają wizerunki atrybutów władz cechowych, a także fotografie związane z życiem miasta w okresie I wojny światowej. Najliczniejsza grupa fotografii, przedstawia wizerunki różnego rodzaju obiektów zlokalizowanych w Piotrkowie, głównie obiektów sakralnych.
            W spuściźnie, obok fotografii przedstawiających widoki ogólne miasta (np. widok na Zamek, czy Rynek Trybunalski), znajdują się również fotografie przedstawiające zabytki zlokalizowane w okolicznych miastach. Zostały one wykonane, m.in. przez fotografów: W. Szulca, J. Szukalskiego, J. Rudnickiego, O. Krajewskiego, M. Fabiszewskiego, i innych.
            Podsumowując należy stwierdzić, że spuścizna Michała Rawity-Witanowskiego, przechowywana w zasobie Archiwum Państwowego w Piotrkowie Trybunalskim, nadal stanowi cenne źródło wykorzystywane w trakcie badań nad dziejami regionu piotrkowskiego. Również postać twórcy spuścizny cieszy się dużym zainteresowaniem badaczy – historyków młodego pokolenia.

 Opracowano na podstawie:
T. Matuszak, Dzieje Piotrkowa w epoce jagiellońskiej w świetle spuścizny Michała Rawity-Witanowskiego z zasobu Archiwum Państwowego w Piotrkowie Trybunalskim, „Badania nad Dziejami Regionu Piotrkowskiego” 2010, z. 8, s. 92-102.

1. Zaproszenie na bankiet polityczny, skierowane przez Departament Wojskowy NKN do Michała Rawity-Witanowskiego. Okres I wojny światowej.
   
   
   
   
2. Zaproszenie na bankiet polityczny, skierowane przez Departament Wojskowy NKN
   do Michała Rawity-Witanowskiego. Okres I wojny światowej.
   
   
   
   
3. Pismo w sprawie spotkania organizacyjnego Polskiego Komitetu Legionowej Opieki Wojennej w Piotrkowie, 1916 r.
   
   
   
   
4. Brudnopis listu Michała Rawity-Witanowskiego w sprawie zakupu „Kopiarza Sulejowskiego”, 1928 r.
   
   
   
   
5. Brudnopis listu Michała Rawity-Witanowskiego w sprawie zakupu „Kopiarza Sulejowskiego”, 1928 r.
   
   
   
   
6. Maszynopis monografii Piotrkowa, 1931 r.
   
   
   
   
7. Maszynopis monografii Piotrkowa, 1931 r.
   
   
   
   
8. Rysunek herbu Piotrkowa, 1915 r.
   
   
   
   
9. Rysunek herbu Piotrkowa, 1915 r.
   
   
   
   
10. Regulamin Komisji Popularyzacji Wiedzy Krajoznawczej
    Oddziału Piotrkowskiego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, 1911 r.
    
    
    
    
11. Regulamin Komisji Popularyzacji Wiedzy Krajoznawczej
    Oddziału Piotrkowskiego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, 1911 r.
    
    
    
    
12. Dziennik Sekcji Przyrodniczej Towarzystwa Krajoznawczego w Piotrkowie Trybunalskim, 1912-1914.
    
    
    
    
13. Dziennik Sekcji Przyrodniczej Towarzystwa Krajoznawczego w Piotrkowie Trybunalskim, 1912-1914.
    
    
    
    
14. „Czytelnia Niedzielna”, nr 28 z dn. 13 lipca 1862 r.
    
    
    
    
15. „Monitor – organ humorystyczny”, nr 3 z dn. 13 kwietnia 1916 r.
    
    
    
    
16. „Monitor – organ humorystyczny”, nr 3 z dn. 13 kwietnia 1916 r.
    
    
    
    
17. „ABC Ziemi Piotrkowskiej”, nr 230 z dn. 8 listopada 1929 r.
    
    
    
    
18. Ulotka Oddziału Piotrkowskiego Konfederacji Polskiej
    w związku z obchodami rocznicowymi powstania styczniowego, 22 stycznia 1915 r.
    
    
    
    
19. „Program Wieczoru Uroczystego Ku Uczczeniu Powstania 1863 Roku”, 22 stycznia 1916 r.
    
    
    
    
20. „Program Wieczoru Uroczystego Ku Uczczeniu Powstania 1863 Roku”, 22 stycznia 1916 r.
    
    
    
    
21. Odezwa Ligi Państwowości Polskiej Ziemi Piotrkowskiej do obywateli miasta Piotrkowa
    w związku z ogłoszeniem Aktu 5 listopada 1916 r.
    
    
    
    
22. Ulotka informująca o otwarciu w Piotrkowie kąpieli kahalnych. Okres międzywojenny.
    
    
    
    
23. Ulotka Biblioteki Wiedzy Religijnej Dla Inteligencji w Piotrkowie. Okres międzywojenny.
    
    
    
    
24. Spalony budynek dworca kolejowego w Piotrkowie, 1914 r.
    
    
    
    
25. Spalony budynek dworca kolejowego w Piotrkowie, 1914 r.
    
    
    
    
26. Zniszczenia wojenne w Piotrkowie, 1914 r.
    
    
    
    
27. Panorama najstarszej części Piotrkowa.
    
    
    
    
28. Pocztówka z panoramą Piotrkowa.
    
    
    
    
29. Pocztówka z widokiem Piotrkowa.
    
    
    
    
30. Rynek Trybunalski – okres międzywojenny.
    
    
    
    
31. Rynek Trybunalski – okres międzywojenny.
    
    
    
    
32. Rynek Trybunalski – okres międzywojenny.
    
    
    
    
33. Piotrków Trybunalski – okres międzywojenny.
    
    
    
    
34. Dom Kazimierza Stronczyńskiego przy ówczesnej ul. Bykowskiej (ob. Wojska Polskiego) w Piotrkowie, 1911 r.
    
    
    
    
35. Piotrków Trybunalski – przed I wojną światową.