Tomaszów Mazowiecki jako osada
24 września 2018
Rok 2018 oprócz obchodów 100-lecia odzyskania niepodległości przez Polskę, niesie ze sobą wiele innych rocznic. Jubileusze te mają często regionalny charakter, niknąc nierzadko w świadomości nawet lokalnych społeczeństw. Warto jednak o historii regionalnej pamiętać, ponieważ to właśnie dzieje małych Ojczyzn stanowią integralne elementy dziejów narodu i państwa polskiego. Wśród tych właśnie rocznic wskazać należy na 230-lecie Tomaszowa Mazowieckiego. To właśnie z 1788 roku pochodzi najstarsza pisemna wzmianka o Tomaszowie, kiedy to ówczesny właściciel dóbr ujezdzkich - Tomasz Ostrowski wybudował piec hutniczy, dając tym samym początek niewielkiej osadzie.
Osada Tomaszów w pierwszych latach istnienia liczyła 8 domów i 49 mieszkańców. Idea oparcia gospodarczego rozwoju Tomaszowa o przemysł wydobywczo-hutniczy okazała się nierealna z powodu słabej jakości i niewielkiej ilości rudy. Z tego też powodu według danych z 1815 roku osada liczyła już tylko 4 domy i 37 mieszkańców. Widząc nierentowność tej gałęzi przemysłu syn Tomasza – Antoni Ostrowski postanowił uruchomić w swych dobrach przemysł włókienniczy. Korzystając z dogodnej koniunktury A. Ostrowski odbył podróż na Śląsk i do Saksonii, aby tam bliżej zapoznać się z wytwórczością włókienniczą, a także zwerbować do osiedlania się w swoich dobrach sukienników. A. Ostrowski postanowił ich ulokować w Tomaszowie i okolicznych wsiach.
Pierwsi zagraniczni osadnicy zaczęli napływać do Tomaszowa w końcu 1822 roku, a najliczniejszą grupę spośród nich stanowili sukiennicy. Przyszłe miasto rozwijające się zarówno pod względem gospodarczym, jak i demograficznym w naturalny sposób stało się domem dla przedstawicieli różnych narodowości. Najliczniejszą grupą zawodową stali się w dawnym Tomaszowie rzemieślnicy związani z włókiennictwem. Według danych z 1823 roku było w osadzie 37 majstrów oraz 75 czeladników sukienniczych. W 1830 roku odnotowano w Tomaszowie obecność 11 fabrykantów, 182 sukienników, 13 postrzygaczy, 8 tkaczy, 3 pasamotników i szmuklerzy, 1 farbiarza i 1 powroźnika. Licznie była reprezentowana wówczas także grupa zawodów budowlanych (14 cieśli, 18 murarzy, 8 stolarzy, 8 szklarzy i 1 dekarz). Wpływ na tak znaczną liczbę rzemieślników tej specjalności miał ożywiony ruch budowlany. Przetwórstwem i obróbką metali zajmowało się 8 kowali, 5 gwoździarzy, 2 blacharzy, 2 ślusarzy, 2 tokarzy, fabrykant żelaza oraz 6 górników zatrudnionych w kopalni rudy żelaznej. Do najbardziej licznych zawodów należeli jednak: krawcy, których było aż 37, piekarzy – 18 i rzeźników – 13. Kupców i kramarzy było w Tomaszowie 23, przekupniów – 5, szynkarzy soli – 6, faktorów – 4 oraz 12 szynkarzy i 1 oberżysta. Tak więc społeczeństwo Tomaszowa było zróżnicowane pod względem zawodowym, jednak przewagę mieli przedstawiciele włókiennictwa.
Rozwój Tomaszowa sprawił, że w 1824 r. uzyskał on status osady handlowo-przemysłowej. Za sprawą Ostrowskiego doszło do przeniesienia z Lubochni poczty, uruchomienia działalności szkoły elementarnej, powstała w Tomaszowie także kawiarnia, cukiernia oraz apteka.
Napływ osadników zagranicznych, głównie wyznania ewangelickiego spowodował, że już w 1823 r. Antoni Ostrowski podjął starania o utworzenie w Tomaszowie parafii ewangelickiej. Zgodę na jej utworzenie uzyskał dopiero w 1829 roku. Kosztem właściciela wybudowany został kościół i piętrowy dom murowany wraz z zabudowaniami gospodarczymi. Nadał również parafii 6 mórg pola i 2 morgi na cmentarz. Powstała parafia ewangelicka obejmowała 85 miejscowości z powiatu brzezińskiego i rawskiego z 1931 wyznawcami, z tego 485 z Tomaszowa. Natomiast w 1825 r. przeniesiono do Tomaszowa drewniany kościół z Tobiasz wraz z parafią. Zatwierdzenie parafii rzymskokatolickiej nastąpiło dopiero w 1828 r. W 1830 r. na wniosek A. Ostrowskiego Tomaszów uzyskał od ówczesnych władz Królestwa Polskiego prawa miejskie.
Na wystawie zaprezentowano wybór dokumentów prezentujących najstarszy okres dziejów Tomaszowa Mazowieckiego. Archiwalia te zaczerpnięte zostały z zespołów: Akta miasta Tomaszowa Mazowieckiego oraz Zbioru Kartograficznego. Serdecznie zapraszamy do zapoznania się z przedstawionymi niżej dokumentami.
Akta miasta Tomaszowa Mazowieckiego
sygn. 3 – Wypis przywileju Mikołaja I z 6 lipca 1830 r. wynoszącego Tomaszów do rangi miasta
sygn. 10 – Wykaz zakupionej wełny na targu przez fabrykantów sukna z osady Tomaszów za rok 1829
sygn. 10 – Lista imienna Fabrykantów, Przedsiębiorców w osadzie Tomaszów wykazująca stan majątkowy z 1830 r.
sygn. 110 – Statystyka Osady Fabryczno - Handlowej Tomaszów z 18 grudnia 1827 r.
sygn. 119 – Korespondencja dotycząca propinacji składów i szynków - browar w Tomaszowie, 1825 r.
sygn. 144 – Pismo Komisarza Powiatu Rawskiego wzywające wszystkich obywateli do stawienia się 23 I 1826 r. w Strykowie celem złożenia przysięgi cesarzowi
sygn. 172 – Wykaz przybyłych cudzoziemców do osady Tomaszów w 1829 r.
sygn. 684 - Akt poświadczający urodzenie za granicą - 1828 r.
sygn. 213 – Akta tyczące się osób wyjeżdżających za granicę - 1830 r.
sygn. 225 – Akta tyczące się przestrzegania porządku i spokoju, 1827
sygn. 558 – Zgoda Urzędu Municypalnego Miasta Stołecznego Warszawy z 10 V 1828 r. na przesiedlenie się do Tomaszowa
sygn. 717 – Pismo w sprawie wyborów starszych bożniczych w osadzie Tomaszów z 6 X 1829 r.
sygn. 722 – Pismo Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Policji z 20 XII 1825 r. w sprawie utworzenia w osadzie Tomaszów szkoły rzemieślniczej
sygn. 854 – Przychód pieniędzy do kasy Dozoru Szkolnego w Tomaszowie w roku 1828
Zbiór kartograficzny
sygn. 796 - Plan sytuacyjny gruntów na terytorium miasta Tomaszów Mazowiecki... sporządzony w marcu 1830 r.
sygn. 804 - Mapa osady Julianów - 1822 r.
sygn. 805 - Mapa Osady Fabryczno-handlowej Tomaszów - 1825 r.
Rozwiń Metryka
Podmiot udostępniający informację: | |
---|---|
Data utworzenia: | 2018-09-24 |
Data publikacji: | 2018-09-24 |
Osoba sporządzająca dokument: | |
Osoba wprowadzająca dokument: | Michał Ordak |
Liczba odwiedzin: | 7422 |