- Służba Cywilna – ku profesjonalizacji korpusu urzędniczego w przedwojennej Polsce

Służba Cywilna – ku profesjonalizacji korpusu urzędniczego w przedwojennej Polsce

15 lutego 2024

Wysiłek pokoleń Polaków, którzy nie szczędzili własnej krwi dla walki o odzyskanie upragnionej niepodległości, ziścił się w listopadzie 1918 r., kiedy to Polska wracała na mapę Europy. W latach 1918-1921 żołnierze Wojska Polskiego musieli zmagać się z walkami niemal na wszystkich odcinkach nowo kształtowanych granic, przy czym największym wyzwaniem okazała się wojna polsko-rosyjska 1919-1921. Z dala od pól bitew trwała inna walka, równie ważna i wymagająca. Był to wysiłek formowania sprawnie działającej administracji państwowej i samorządowej, prężnie działających urzędów i instytucji oraz profesjonalnych kadr. Ojczyzna wymagała sprawnych działań, na miarę problemów ekonomicznych, politycznych i społecznych młodej Polski.

Jaki zatem wyglądał bilans otwarcia w tym zakresie? Szeroko pojęty państwowy aparat administracyjny po 1918 r. tworzyli urzędnicy pochodzący jeszcze z systemów zaborczych – dawni pracownicy administracji rosyjskiej, niemieckiej i austro-węgierskiej. Mieli oni swoje przyzwyczajenia, wynikając z wieloletniej pracy w realiach zaborów. Teraz zaś musieli połączyć siły i starać się współpracować w nowych dla siebie warunkach. Dodatkowo wielu polskich urzędników – nota bene przedstawicieli inteligencji – wychodząc naprzeciw potrzeb Wojska Polskiego, zgłaszało się na ochotnika by wziąć udział walkach m.in. z bolszewickim zagrożeniem. Ich miejsce zajmowali zastępcy, często nie mający doświadczenia w pracy biurowej. Problem ten próbowano rozwiązać poprzez wprowadzany już w 1919 r. system szkoleń i kursów, mających usprawnić prace samorządów i urzędów podległych poszczególnym ministerstwom. Jeszcze przed uchwaleniem ustawy o państwowej Służbie Cywilnej z 1922 r., urzędników nie tylko szkolono, lecz wymagano od nich złożenia przysięgi urzędniczej – czego przykładem są prezentowane na naszej wystawie akta sprawy Jana Bielskiego ze Starostwa Powiatowego w Łasku.

Ustawa z 17 lutego 1922 r. była pierwszą kompleksową regulacją dotyczącą Służby Cywilnej w Polsce. Określała ona najważniejsze tworzące ją grupy zawodowe wraz z ich obowiązkami i uprawnieniami w II RP. Przepisy omawianego aktu prawnego obejmowały pracowników Kancelarii Prezydenta, Sejmu i Senatu oraz innych urzędów państwowych, w tym: ministrów, podsekretarzy stanu, wojewodów, ambasadorów, urzędników kontroli państwowej, sądów i prokuratury. Znajdowały one również zastosowanie dla pracowników utworzonych w 1919 r. Archiwów Państwowych. Dla ilustracji omawianych zagadnień można nadmienić, że np. w 1938 r. w II RP zatrudnionych było łącznie 450 000 funkcjonariuszy publicznych, którzy wraz z rodzinami stanowili 5,6% ogółu ludności Polski.

W przypadku piotrkowskich archiwistów, jako przykład podajemy postać Ignacego Świątkowskiego, który w 1930 r. nominowany został na stanowisko kierownika ówczesnego Archiwum Państwowego w Piotrkowie. Praca w służbie cywilnej, dawniej, jak i obecnie, wymaga spełnienia szczegółowych kryteriów wiedzy, doświadczenia i kompetencji – dających rękojmię profesjonalizmu i świadomości wagi wykonywanych zadań. W tym duchu publikujemy również program egzaminów dla urzędników archiwalnych I i II stopnia z okresu międzywojennego.

Zapraszając do zapoznania się znasza krótką prezentacją, życzymy wszystkim pracownikom i urzędnikom Służby Cywilnej wielu sukcesów i satysfakcji z wykonywanych zadań i pełnionych obowiązków. Ku Chwale Ojczyzny!

Pismo w sprawie powierzenia Janowi Bielskiemu funkcji p.o. pomocniczego referenta w Starostwie Powiatowym w Łasku, 1920 r.

Pismo w sprawie odebrania służbowej przysięgi urzędniczej od Jana Bielskiego, 1921 r.

Rota przysięgi urzędniczej, podpisana przez Jana Bielskiego, 1921 r.

Pismo w sprawie urlopu zdrowotnego na zasadach określonych przepisami służby cywilnej, 1923 r.

Nominacja Ignacego Świątkowskiego na kierownika Archiwum Państwowego w Piotrkowie, 1930 r.

Program egzaminów dla urzędników archiwalnych I i II kategorii, 1930 r.

Korespondencja w sprawie egzaminów zawodowych Ignacego Świątkowskiego, wymaganych przepisami o służbie cywilnej, 1930 r.

Ignacy Świątkowski, kierownik Archiwum Państwowego w Piotrkowie w latach 1930-1939.

Maciej Hubka